cogitandi, inopsque eloquendi processio- | dignum, generosi in illis ingenii non sem, hæsissemque animi pendulus, quam aliunde petens indicia, quam inde; quod mihi ansam sumerem dicendi, et in quem scilicet Græci inter se virtutis ineuntes se præcipue alveolum expectati sermonis certamina, non auri, argentive acervos, cursus derivaret; ex quo tamen in præ- non aëreos dominationis titulos, non lustrem hanc frequentiam oculos hinc in- quidpiam illorum, quæ humana solet afde animumque versavi, sentio tandem fectare cupiditas, in præmium sibi fortieos pervasisse animi mei uterum blandæ ter gestorum proponerent; verum exilem voluptatis aculeos, qui sic ipsum fœcun- solummodo olivæ ramum, perenne symdo onere imprægnaverint, ut si quam fa- bolum florentis fortitudinis, aut tenue apii cile hanc mentis sarcinam conceperim, folium, in id tantum sufficiens, ut virtutis tam ipsam possem tuto ac perite depo- ei nomen inscriberetur: eadem vos, Anere, non vererer sane, ne in me hodie cademici, potiorque laus manet, qui in sue copiam verborum, seu vehemen- Pisæos hos agros, in palæstram hanc tiam essetis desideraturi. Enimvero pulcherrimorum certaminum hodie desea modo intumescit pectus nostrum sen- cendistis, ad conserendas manus viresque suum ubertate; eo æstu concitatur fluc- attentandas, non corporum sed animotuantis affectus, ut quum se certo nequeat rum; ad contorquenda argumentorum intra suas ripas coercere, dubium tamen jacula; non ut motu et pernicitate peferatur, qua porta se debeat prodere foras, dum, verum ut discursu rationis, ingeniiet in quas potissimum partes extra se que agilitate contendatis; cujus præclaruens in terminos vestros ebulliret. An issimæ contentionis nec illa a vobis, gratulari debeam vobis hodie sospitem ab quanquam summo jure debita, expectainsultibus populi, infestisque rumoribus tur merces, ut triumphales capita vestra superstitem Academiam, et retinentem induant laureas; at suis ut sertis victrix adhuc satis non solum ad testimonium veritas coronetur. O dignum vobis et salutis, verum etiam ad gloriæ suæ vestris studiis, curisque vestris et consiliis tam celebri congressu ostentationem; an accommodum! O congruum humanæ inpro tutelæ hujusce fausta diuturnitate sta- doli, nativisque dotibus cœlestis animæ intori hujusce nostræ reipublicæ et sospita-stitutum! Cui simile si alibi terrarum intori Deo supplicia vota nuncupare; an ut quirimus, ubi tandem loci reperiemus, ut compositis verbis moneam vos abhorrere reliquos cœtus mortalium, sive civium a diris infortunii vestri suspicionibus, an-sive agrestium, non dico nundinas et emimumque avertere; an denique expediat poria, negotiantium, castra militum, subprius potiusque his omnibus, illius vobis sellia litigantium, quin ipsas etiam aulas qua cæteros mortales antecellitis felicitatis principum, politicorum phrontisteria, cospeciem ob oculos collocare, tum ut in mitia judicum, senatorum consessus, etsi hac suavi repræsentatione paulisper defixi qui alii famigerantur inter homines speoblectetis vos ipsos, tum ut discatis, ex tam cie quadam gloriosæ majestatis, atque pulchræ rei memoria, dignos vobis ipsis exteriore purpura conspicui, consulagerere spiritus, hoc est, excelsos et gen-mus. Nimirum ad creandas molestias, erosos, temerario contemptu ignobilis inferendasque sibi invicem calamitates, vulgi, minisque ferocis seculi superiores: ad decernendas Bellone furias, ad coret sane quem non hujusmodi admoneret roganda ex visceribus populi vectigalia, cogitationum, quem non in hæc verba quibus ad proprium seu luxum sive faspræcipitem impelleret, solennem hunc tum abutantur; ut loco alter alterum ac vestrum hujusce diei conventum suis oc- authoritate submoveat, et cætera erga se ulis conspexisse? Cui parem vera dig- mutuo patrent maleficia; et si non ferino nitate et genuino fulgore conferendum isthoc, alio saltem pecudum ritu ut pabusibi ostendere, si quis eousque esset cu- la sibi ac vestimenta conquirant, et uniriosus ut universum orbem terrarum ap- versim huic pygmæo corpori inserviant, pellaret, næ ille omnis ad hanc quæs- ex terrena prosapia oriundo; in hos fines tionem vel obsurdesceret ingratus, vel cogunt se in unum, et congregant quasi quasi attonitus obmutesceret. Audivi- agminatim reliqui confluxus mortalium. mus de Græcorum virtute judicium, A vobis interim colitur societas, inter prolatum ore barbari hominis, reve- vos celebrantur commercia, ut summe ra ipso Athenarum genio et suffragio innocua, ita minime mercenaria, neque cœlestis providentia, ut vestris tam illustribus exemplis, quain fidis institutionibus caveatur, ne in reliquos homines vel ignoratio veri bonique, vel ped'ssequæ hujus feritas, barbaries, et omnimodo confusio, invaderent et inundarent. molesta aliis, nec vobis ipsis turbulenta; | tantum non necessarium recepistis ; quo illisque Deorum Epicuri haud absimilia; pacto videri queat divina beneficentia ut quippe semoti longe a civilibus undis, re-reliquis hominibus animas, ita animos rumque humanarum anxia solicitudine etiam vobis, aut animorum saltem usum sejuncti, tanquam in supercolestis con- et exercitium indulsisse. Nec debent vexi aureo pavimento ociantes, ævum eximia hæc et selectissima in vos collata vestrum summa cum pace transigi- cœli munera ad vestram rem magis dotis, pascentes vos continuo suavisssima-mesticosque usus recondi, quam in pubrum contemplationum ambrosia, inque lica commoda, et universam humani genavidas fauces nectareos divinæ veritatis eris salutem redundare; et si fideliter latices imbibentes. Nempe de conditore ingenuas artes didicisse, si rebus maximis universi et rectore Deo, ejusque ineffabi- et pulcherrimis intendisse animi aciem, libus bonitate, sapientia, virtute, quas in tempusque impendisse, emollivit vobis tam variis multiformis materiæ particulis animos, vestrisque ingeniis candorem, ordinandis, inque innumeris illis rerum modestiam, prudentiam, benignitatem dissonantiis in suavissimum hunc con- ingeneravit, non tam debent hæ sanctiscentum redigendis, demonstravit; de in-simæ dotes in pabula cedere privatorum concussis legibus atque decretis naturæ ; pectorum, quam in totius humanitatis conde indefessis motibus cœlestium corpo-dimenta. Duces vos vitæ, et magistros rum, occultisque astrorum influxibus; de virtutis dedisse orbi videtur et designasse rap'u ætheris, æstu maris, situ elementorum, ortu et interitu rerum sublunarium, de multiplici genere atque diversa indole animantium; de arcanis plantarum facultatibus et signaturis; de mirabili qualitate et utilitate mineralium; denique de natura hominis, usu rationis, ordine et progressu scientiarum, de vitæ tum privatæ tum communis moribus et institutis ; de his, inquam, iisque omnibus, quæ aut positu sublimia, aut comprehensu ardua, aut cognitu jucunda, quæ aut animum juvant aut delectant, aut digne occupant, et disseritis in propatulo, et in secessibus vestris cogitatis; ad quas cogitationes, ad quæ colloquia nisi admitteremur, nec præoptandum fuisset nasci nec operæ pretium natos huc convenisse. Et revera videtur ad hæc natus factusque initio animus noster, ita in eorum investigationem curiose aspirat, in consideratione placide acquiescit, in comprehensione triumphaliter exultat; ita sibi obviam forte factarum veritatum, tanquam et cognitarum olim familiariter et impense desideratarum, avide in amplexus traducitur. Quo præsertim nomine debetis, Academici, summe vobis ipsis gratulari, aut potiori jure æterno Numini immortales gratias habere, cujus benigna dispositio id vobis negotii dedit; dignum ea mente quam vobis indidit, iisque sacrosanctis propensionibus, quas vestris ingeniis implantavit; cujus quasi singulari arbitratu imperturbatum hoc ocium, excolendæ bonæ menti, vestrisque affectibus supra vires suas erigendis Neque enim ita hactenus bene cum rebus humanis comparatum est, ut norit maxima pars mortalium suo Marte rectum iter virtutis arripere; ut queat vulgus hominum vel semper prætextibus alienis inconsulte credulum, vel propriæ cupiditati ineffrænate addictum,vera et verisimilia, sincere justa et quæsitis tantum coloribus blandientia, quæ sequenda ipsis sint, quæque evitanda internoscere; vel se a laqueis pravarum consuetudinum, et male feriatorum hominum impostura expedire. Vestra autem contra in eo se jugis exercuit diligentia, quid ab orbe condito gestum sit, a fida teste veritatis historia inquirere; fontes, principia et fines rerum omnium ac conciliorum explorare; puram ab adulterino, a specioso solidum secernere, et quid in unaquaque re sanctum vel honestum, quid vero iniquum ac perversum dispicere: quin et circa multifarias sententias ingenia vestra versando, rerumque in quascunque partes momenta expendendo, de omni proposita materia libere et sincere judicare; et sapere altius et de vobis, deque Deo Optimo Maximo melius sentire didicistis, quam ut possitis facile vel judicia vestra imper itorum jugo subjicere, vel pravis secul moribus consilia mancipare: ex qua ves tra nobilissima immunitate illud vob conscivistis nullo pretio æstimandæ felicitatis, ut possitis quam paratissime et sectari ipsi optima, et viam aliis ad illa præmonstrare. Quæ omnia cum vera sint, Academici, et liquido apparentia, potestis non difficulter illorum sive infirmitati, sive invidiæ ignoscere, qui in vobis hæc bona aut non satis aut nimium animadvertentes, hinc credula simplicitate, inde præpostero livore abducti, eo non illibenter contulerunt studia, ut vos ab hoc apice felicitatis deturbarent. Equidem non indigna censuerim vestra studia, quæ magis hac splendidam sus tinerent invidiam; quæque non immerita universi orbis, siquidem ita contigisset, impeteret æmulatio. At nec illi quidpiam alienum a suis moribus perpetrarunt, qui desiderantes in seipsis ea bona, quæ in vobis nimis clare resplendent, juxta humanæ fragilitatis modulum, non potuerint vos integris oculis contueri. Nec vos etiam a dignitatis vestræ orbita ullo modo aberrabitis, si propositæ virtutis strenuo insistentes tramiti, et simul benefici Numinis præsidio innitentes, non eorum solum ingratos et imprudentes contemptus, verum et impotentes minas negligatis. Dixi. EPISTOLA, 1655. Reverendissimi, et ornatissimi Viri, AD vos tandem pervenient hæ literæ, ventis benevole aspirantibus, equidem pro officii, quo vobis obstrictus sum, magnitudine, et pro modo forsitan expectationis vestræ admodum seræ, licet si aut mittentis propensio, aut scribendi spectetur materia, nimis quam tempestivæ. Etenim si propositum hoc ad animi mei genium exegissem, eousque dum aut ipse bene scribere didicissem, aut saltem donec attentione vestra digna se obtulisset occasio, etiam scripturienti calamo ultro temperassem. Quarum rerum cum unam prorsus impossibilem, alteram magnopere incertam perspicerem, quo nisi ad Musarum præsentissimim opem confugerem, in earum licentia latebras reperire confisus, cum scriptoris imbecillitati, tum argumenti inopiis celandis idoneas. Hoc quicquid erat consilii misello embryoni originem dedit, qui hujusce chartæ quasi secundinis involutus detractis fasciis in vestram lucem prodibit. Epistolæ (upérgov pariter ac uέ100v) quoddam rudimentum est, nondum integram membrorum conformationem adeptum eorum quæ in hoc satis curti itineris decursu spectasse vobis acceptum refero, qualemcunque descriptionem fronti suæ insculptam repræsentans. Variæ viæ difficultatibus eluctatus ad Lutetiæ mænia tandem perductus est, hic viribus fatiscens seu potius rerum sibi objectarum multitudine oppressus, respirandi intervallum tantisper postulat, donec progressum suum aut vestra approbatione animatus absolvere, aut reprahensione deterritus abrumpere cogatur. Et siquidem hunc fœtum juxta ideam in sui opificis proposito præfiguratam omnibus suis numeris perfectum fuisse contigisset, ulterius oculos vestros hac agrestis styli incondita barbarie lacessere ex usu non fuisset. Nunc mutili carminis infæ lices abortus aliquatenus supplere, et unius epistolæ defectus altera non minus imperfecta cumulare oportet, in qua pauca illa, quæ hujus scriptionis generi maxime accommodata videntur, etsi pessimo penicillo, et satis perfunctorie delineata, bono utcunque animo accipitote. Res hic in Gallia externam rerum faciem spectanti admodum in tranquillo versantur. Pax ubique sereno vultu arridet, per universum regnum nusquam armorum strepitus auditur. Externis successibus adblanditur fortuna, intus deliciis affluunt omnia. In aula potissimum splendor et exultatio regnant, continuo tenore luditur, saltatur, festis, conviviis, commessationibus indulgetur, animo mos geritur, nihil sinistri timetur, aut expectatur. Sed quæ tantæ fælicitatis stabilitas existat, qui in penitioribus sali recessibus tempestatum æstus bulliant, et quæ in clandestinarum consultationum cavernis vis ventorum confletur, penes prudentiores esto judicium. Malorum semina, tenuis gleba superficie tantum obducta, sua nondum germina, in apricum emiserunt, verum continuis imbribus irrigata, quas intra radices longe lateque spargunt, lynceis istis vdeoxogou facile deprehendunt. Nam ubi status rerum violentus est, quis durabilem spondeat? ubi avaritia sitis plusquam hydropica dominatur, quis afflicti populi eo omnia officia et ministeria militaria, patientiam præstet inexpugnabilem, cujus viscera perpetuis exactionum hamis exenterantur? ubi infesti in potentes animi, præteritarum injuriarum memoria, et præsentium rerum sensu exacerbati, innumeræque suspiciones e cruentæ simultates sæviunt, adversa vota, atrocesque susurri passim audiuntur. Ubi adininistratio legum et justitiæ dispensandæ cura non vite integritati, non scientiæ juris, non famæ honestati conceduntur,sed quæ virtutis esse præmia deberent, pecuniæ præda reputantur. Ubi in præfecturis militaribus nulla fortitudinis, in politicisnulla prudentiæ, in aulicis distribuendis nulla dignitatis ratio habetur; sed salutis publicæ propugnacula quælibet venalia existunt, nec ab eo, qui plus meriti, sed maximam auri vim obtulerit, certissime reportantur. Ubi ipsis militibus, pro tutela publica vitam prodigentibus, pro stipendiis verba numerantur, agiturque cum iis bene, si miseris decima annuæ mercedis portio persolvitur: ubi denique non benevolentiæ propenso affectu, nec amoris attractrice illecebra, sed sola vi, et injecto metus fræno populus in officio continetur. Ubi hæc dedecora civium oculos incurrunt, creduntur, prædicantur, omnium animos percellunt, quæ potest esse firma pacis spes? quæ diuturna tranquillitatis possessio? Rerum potitur quidam gigantum patria oriundus; qui ex obscuræ conditionis angustiis tandem in ecclesiasticæ purpuræ amplitudinem enixus, cum principibus regio sanguine claris, fortitudine, consilio et favore populari subnixis, eg gelor authoritatis et potentiæ certare ausus, ex impari congressu superior evasit. Mox cum adversa fortuna conflictari sustinuit, et suo culmine deturbatus, fugatus, hostis reipublicæ pronunciatus, reditum suum procurare, amissa gubernacula recuperare, adversarios successu exultantes reprimere, eorumque quosdam in ordinem redigere, alios ex arena abigere potuit. Nunc in authoritatis sedem repositus, in ea stabilius firmatus videtur; præcipuos principum et nobilium sibi affinitate et necessitudine devinxit,provinciarum rectores ab ejus nutu pendent, et limitaneis munimentis præfecit, qui cum ab eo fortunarum initia acceperint, ab eo earundem incremenum et tutelam sperant. In ejus arcas universi regni reditus confluunt, ab politica, aulica, juridica venduntur et dispensantur. Ejus verba vim legum, ejus voluntas normam obsequii, ejus mandata fatorum jussa æmulantur. Sane eum, qui e fumo et tenebris in hunc fulgorem emergere, qui hæc tanta aut anino destinare, aut destinata exequi potuit, ingenio abundare, nec aliis præclaris dotibus destitui oportet: verum hujusce auri pretium multiplicis scoriæ inquinamentis evilescit. Magnas virtutes non minora vitia corrumpunt: dum magnus, potens, felix habetur, generosi animi gloriam nondum consecutus est. Dexteritatis laudem fidei defectus obfuscat. Egregia gesta inexplebilis avaritiæ dedecus commaculat. Nec ad extremum sapere posse censetur, qui pecuniæ tam insano amore tenetur. Hæc illa machina est, quæ Marpesiam hanc rupem loco excutere, quæ Delon hanc movere zívóv 789 lovσav, quæ fortunam tam bene fundatam, tam fortiter stabilitam labefactare queat. Scilicet dum ingruenti salo nimia moles opponitur, altius intumescunt et violentius impellunt insultantes aquæ ; nec sæpius morbi, quam medicinæ violentia mortis impetus præcipitatur. Dum nervos potentiæ sua corroborandæ undique conquirit; dum populi venas sanguine exhaurit; dum omnigenis artificiis immensas opes corradit, cum auro odium in crumenam comportat, gratiæ paupertate laborat, et num sua lucra revera sint dispendia eventus indicabit. Interea conjecturam facere potestis, ex eo quod nuperrime accidit, nescio an Mercuriis vestris evulgatum. Quasi præsentibus vectigalibus cardinalitii loculi non satis turgesscerent, recens pecuniæ corrogandæ commentum excogitatum est. Novum auri et argenti genus signare consilium erat. Lillia appellant. Id priori monetæ puritate impar, pondere circiter sexta parte inferius, æquum tamen valorem obtinere debuit. Huic proposito populus obmurmurare, parlamenta se opponere, mercatores contra obtestari. Curia Parisiensis (pro jure quod in stabiliendis et verificandis regiis edictis sibi asserit) assensum detrectare, et de remediis malo applicandis deliberare. Hoc cum in aula compertum esset, primo ne parlamentum se congreget, et ne de ea re sermones habeantur, edicitur. Illi nihilominus convenire, consilium capere, re gem ultro accedere, orare ne rem adeo omnibus ordinibus invisam ultra promoveri sinat. Rex cancellarii ore eos graviter increpare, mandare ne edictis suis refragari audeant; minari si procederent, se illos in rebellium et seditiosorum loco habiturum, velle se edicta suum effectum sortiri. Cum adhuc negotium ultra propellere non dubitarent, ex eorum numero quinque consiliarii ab urbe excedere coacti; ita impræsentiarum desistitur; sic tamen ut hæc quies quovis motu periculosior sit, nec magis ex metu, quam ab obstinatione proveniens; nam interim reliqua quæque negotia tractare recusant, et justitiæ cursus prorsus intercipitur, quæ res non exigui momenti est, et propediem nescio quid monstri paritura vide tur. tiis cuilibet affingendis decipi posset. Rem ridiculam! quasi vero ut Nasoni olim habuisse oculos peccatum erat, ita nunc iisdem carere in vitio ponendum sit. Si in Jansenio revera occurrunt ista, socordes, ne dicam stupidi sunt, qui locum non indicant, nec reum convincunt non tam culpæ quam cæcitatis. Si ipsi locum reperire nequeunt, aut seipsos manifesti arguere mendacii vel saltem eodem cujus Arnoldum insimulant crimine implicari, necesse habent. Utcunque magnis utrinque animis res gesta est. Ac ipse regni cancellarius per multos dies senatui Academico quotidie interfuit, ut sua præsentia Arnoldi amicis animnos adimeret ; tandem partim præ metu recedentibus qui ab eo stabant, partim fratrum mendicantium ingentibus catervis confluentibus, lata est sententia, Arnoldus temerarius decernitur. Is nihil moratus protestationem interponit, et sententiam nullam esse declarat hisce potissimum argumentis ; quod suarum partim fautores (qui ultra sexagenos e præcipuis Sorbonæ doctoribus numerati sunt) metu ac terrore abacti ; quod ex fratribus mendicantibus plures adessent, quam quos ex Academiæ instituto oportuit ad suffragia admissos esse ; denique quod præter nati ralis æquitatis dictamen de eo judicium ferre sinerentur, qui se causæ suæ inimicos scriptis contra illum evulgatis palam professi sint. Ita quidem qui unitatem tantopere jactant, nonnunquam ipsi levissimis de causis inacerbissimas factiones fundi non gravantur; et qui sibi solis charitatem assumunt, ipsi partium studiis vehementissimis abrepti, inter se atrocissime digladiantur. Sed securi status protestantium in hoc regno aliud indicium esse non potest eo luculentius, quod ex conclavibus regiis in medium proferemus. Archiepiscopus Tholosanus, vir eruditionis causa apud suos magni nominis, postquam nuper hanc urbem accesserat, ad reginam salutandam statim se contulit. Peractis officiis, sermonibus ultro citroque habitis, tandem adversus reformatæ religionis professores. Nec dum in republica strepunt querimoniæ, dum curia cum aula, et leges cum arbitrio contendunt, penitus a dissidiis feriatur ecclesia, et suis quoque rixis commoventur scholæ. Quæ enim super cardinalis Restii in hac urbe authoritate recruduerant lites, vix dum bene sopitæ sunt; et etiamnum vigent, et disceptationis animosissimo ardore in Sorbona agitantur pertinaces controversiæ. Versatur in ea doctor quidam, Antonium Arnoldum vocant, nomen vestris opinor auribus non ignotum. Is libros quosdam et epistolas conscripsit (rem totam ab initio pertexere prolixissimæ esset opera), in quibus se ab eorum partibus stare profitetur, qui Jansenistæ appellantur. Hosce libros Jesuitæ eorumque assecla, scriptis contrariis plerisque sermone Gallico editis, oppugnandos susceperunt. Quibus ille, nec sine plurimorum applausu, docte et eleganter reposuit. Et sæpius reciprocata est serra; tandem Antonius in Judicium adducitur, coramque Sorbona hæreseos ac pravorum dogmatum postulatur. Is se Augustini doctrinam sectari affirmans, petit diserte exprimant, quas sententias in suis scriptis reprehendunt: vix unam aut alteram indicare possunt. Has in Chrysostomo et Augustino expresse totidem verbis contineri demonstrat. Tum articulis ab Inno-invehi cœpit, quos in provincia sua nimicentio decimo damnatis adhærere clamant. Negat, locum ostendi postulat ; nequeunt: tandem in eo consentiunt, temeritatis nomine incusandum esse, quod alicubi affirmavit se propositiones a papa perstrictas tanquam Jansenianas in Jansenio reperire non posse, quasi papa in dictis aut senten am congregandi licentiam sibi arrogare conquestus, contra eorum molimina reginæ opem imploravit, subinde hæreticos et seditiosos appellitans. Quæ ingerentem excipiens regina se illorum fidem expertam affirmavit, et fideliores subditos comperisse, quam qui seditionis ipsos in |